Từ người truyền tin thành đối tác phát triển

UBND tỉnh Nghệ An vừa ban hành Chương trình khuyến nông tỉnh giai đoạn 2026 - 2030. Theo đó, hoạt động khuyến nông của tỉnh được định hướng từng bước chuyển sang khuyến nông dịch vụ, khuyến nông thị trường, khuyến nông theo nhu cầu, khuyến nông có sự tham gia, khuyến nông đa giá trị, khuyến nông chuỗi ngành hàng và chuyển đổi số. Có thể nói, đây không chỉ là một kế hoạch nghiệp vụ đơn thuần mà là định hướng đổi mới căn bản cách tiếp cận phát triển nông nghiệp và nông thôn của tỉnh nhà.

Nếu như trước đây, khuyến nông chủ yếu dừng ở việc “đưa cái mới về làng” như giống mới, quy trình mới, kỹ thuật mới... thì nay được định vị lại như một dịch vụ tổng hợp, từ tư vấn sản xuất, kết nối thị trường, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ vốn... tới xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại. Đây là bước chuyển quan trọng, đưa hoạt động khuyến nông từ vị trí “người truyền tin” trở thành “đối tác phát triển” của nông dân và doanh nghiệp.

Định hướng khuyến nông dịch vụ không chỉ giúp bà con tiếp cận tiến bộ kỹ thuật nhanh hơn, chuẩn xác hơn mà còn đảm bảo sản phẩm có đầu ra ổn định, giảm rủi ro được mùa mất giá. Đồng thời, thông qua dịch vụ, khuyến nông sẽ gắn kết chặt chẽ hơn với chuỗi giá trị từ sản xuất - chế biến - tiêu thụ.

Trong nền nông nghiệp hiện đại, sản xuất chỉ là một nửa của bài toán, nửa còn lại là thị trường. Khuyến nông thị trường mà Nghệ An định hướng là sự thay đổi tư duy, bắt đầu từ nhu cầu của thị trường để tổ chức sản xuất. Điều này phù hợp với bối cảnh hội nhập, khi các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận GAP, hữu cơ… trở thành “giấy thông hành” bắt buộc.

Đáng chú ý, chương trình đã lồng ghép mạnh mẽ yếu tố công nghệ số và ứng dụng công nghệ cao. Việc đưa nông dân tiếp cận thương mại điện tử, quản lý sản xuất bằng phần mềm, kết nối tiêu thụ qua nền tảng số sẽ giúp xóa nhòa khoảng cách giữa vùng sâu, vùng xa với các trung tâm kinh tế.

Một trong những điểm mới đáng chú ý là tỉnh Nghệ An xác định khuyến nông phải theo nhu cầu, tức là xuất phát từ điều kiện, mong muốn và tiềm lực của từng nhóm nông dân, từng vùng sinh thái thay vì áp dụng một mô hình chung cho tất cả. Đồng thời, “khuyến nông có sự tham gia” nhấn mạnh vai trò chủ động của người dân, hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương trong xây dựng và vận hành mô hình.

Điều này đặc biệt quan trọng với Nghệ An - nơi có sự khác biệt rất lớn về điều kiện tự nhiên, dân cư và sản xuất giữa miền núi, trung du và đồng bằng. Khuyến nông theo nhu cầu sẽ giúp các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng đặc biệt khó khăn, vùng tái định cư… được tiếp cận giải pháp phù hợp, tránh lãng phí nguồn lực và tăng tính bền vững.

Nếu nông nghiệp truyền thống chỉ tập trung vào giá trị sản xuất thì “khuyến nông đa giá trị” mở rộng mục tiêu sang giá trị sinh thái, văn hóa, xã hội và du lịch. Một vườn cây ăn quả không chỉ cho quả mà còn là điểm du lịch trải nghiệm, một vùng nuôi thủy sản không chỉ bán cá mà còn tạo việc làm, giữ gìn môi trường, góp phần bảo tồn nguồn lợi.

Cùng với đó, khuyến nông chuỗi ngành hàng sẽ tổ chức lại sản xuất theo hướng liên kết chặt chẽ từ đầu vào tới đầu ra, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm Nghệ An trên thị trường trong và ngoài nước. Điều này sẽ tránh được tình trạng sản xuất manh mún, tự phát vốn là nguyên nhân chính của tình trạng được mùa mất giá.

Chuyển đổi số - chìa khóa bứt phá

Chuyển đổi số trong khuyến nông không chỉ là đưa thông tin lên mạng mà là thay đổi toàn bộ cách quản lý, sản xuất và tiêu thụ. Khi thông tin thị trường, kỹ thuật, thời tiết, dịch bệnh được cập nhật tức thời; khi nông dân sử dụng smartphone để đặt vật tư, bán sản phẩm, nhận hướng dẫn kỹ thuật; khi cán bộ khuyến nông quản lý mô hình qua dữ liệu số… thì khoảng cách giữa nông thôn và đô thị sẽ thu hẹp đáng kể.

Việc Nghệ An đặt mục tiêu số hóa tài liệu, xây dựng video hướng dẫn, duy trì website, kết nối nền tảng xã hội… là bước chuẩn bị cho một hạ tầng số khuyến nông hiện đại, sẵn sàng thích ứng với kinh tế số.

UBND tỉnh Nghệ An cũng đã xác định rõ, muốn khuyến nông hiệu quả, không thể chỉ trông chờ vào ngân sách nhà nước. Xã hội hóa công tác khuyến nông tức là huy động sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức xã hội, hợp tác xã, các trường đại học, viện nghiên cứu, chuyên gia… giúp mở rộng nguồn lực, đồng thời gắn kết mạnh mẽ hơn giữa sản xuất và thị trường.

Khi doanh nghiệp tham gia khuyến nông, họ sẽ chủ động đầu tư công nghệ, giống, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm. Khi các viện, trường tham gia, sẽ có thêm nguồn tri thức và nghiên cứu khoa học được ứng dụng. Khi cộng đồng tham gia, sẽ tăng tính lan tỏa và khả năng duy trì mô hình.

Nếu được triển khai đúng hướng và đồng bộ, chương trình khuyến nông mới của Nghệ An sẽ tạo ra 3 tác động lớn. Về kinh tế, đó là nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp, tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến, giảm chi phí sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân.

Về xã hội, sẽ tạo thêm việc làm, giảm nghèo bền vững, thu hẹp khoảng cách giữa các vùng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông thôn. Về môi trường, sẽ khuyến khích nông nghiệp xanh, tuần hoàn, giảm phát thải, bảo vệ hệ sinh thái.

Với mục tiêu xây dựng hàng trăm mô hình ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trên tất cả các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp; đào tạo hàng ngàn lượt cán bộ, nông dân; đẩy mạnh truyền thông và hợp tác trong, ngoài nước…, chương trình này được kỳ vọng sẽ trở thành đòn bẩy chiến lược đưa nông nghiệp Nghệ An bước vào giai đoạn phát triển chất lượng cao.

Tất nhiên, con đường này có không ít thách thức như năng lực tiếp nhận công nghệ của một bộ phận nông dân còn hạn chế. Hạ tầng số ở vùng sâu, vùng xa chưa đồng bộ. Biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, thị trường nông sản cạnh tranh gay gắt.

Để thành công, Nghệ An phải tăng cường đào tạo thực chất, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn thực hành, “cầm tay chỉ việc”, đảm bảo vốn và cơ chế linh hoạt, cho phép điều chỉnh mô hình theo thực tế và nhu cầu thị trường.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh hợp tác công - tư, gắn kết chặt giữa nông dân - doanh nghiệp - nhà khoa học - nhà nước. Phát triển hạ tầng số và logistics nông nghiệp để công nghệ thực sự đi vào từng thôn, bản.

Khuyến nông giai đoạn 2026 - 2030 của Nghệ An là bước chuyển từ “hỗ trợ kỹ thuật” sang “kiến tạo giá trị” - giá trị kinh tế, xã hội, môi trường. Đặt trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số, đây là cơ hội để nông nghiệp Nghệ An vượt qua giới hạn truyền thống, hướng tới nền sản xuất hiện đại, bền vững, mang lại sinh kế ổn định cho người dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, khu vực khó khăn.

Nếu mỗi cán bộ khuyến nông là một hạt nhân tri thức, mỗi mô hình là một ngọn đèn soi đường và mỗi nông dân là một người đồng hành chủ động thì tin rằng sau 5 năm, Nghệ An sẽ có một nền nông nghiệp không chỉ mạnh về sản lượng mà còn giàu giá trị, đa dạng sản phẩm và vững vàng trước mọi biến động thị trường.