Thứ tư, 12/11/2025, 20:10

Giải pháp đánh thức tiềm năng kinh tế rừng ở miền Tây xứ Nghệ

Thứ hai - 10/11/2025 21:04 63 0

Với diện tích gần 1 triệu ha đất rừng, trong đó 85% là diện tích miền đồi núi nên nói về kinh tế rừng là tiềm năng của vùng miền Tây Nghệ An. Thực tế cũng chứng minh kinh tế rừng không chỉ là sinh kế xoá đói, giảm nghèo của đồng bào miền Tây mà còn là thế mạnh kinh tế của Nghệ An mà không phải địa phương nào cũng có được. Để đánh thức lợi thế này, những năm gần đây, Nghệ An đã ban hành một số chính sách hỗ trợ khuyến khích trồng rừng và bước đầu mang lại hiệu quả.

Giải pháp đánh thức tiềm năng kinh tế rừng ở miền Tây xứ Nghệ

Cơ hội, thách thức đan xen
Với diện tích rừng như trên, Nghệ An được biết đến là tỉnh có trữ lượng gỗ nguyên liệu và xuất khẩu lớn nhất nhì khu vực Bắc Trung Bộ. Theo khảo sát, trữ lượng gỗ của tỉnh khoảng trên 91 triệu m3, trong đó 9,6 triệu m³ gỗ rừng trồng; gần 2 tỷ cây tre, mét và nhiều loại dược liệu quý dưới tán rừng. Hằng năm hoạt động trồng và khai thác các loại lâm sản đã tạo việc làm cho hàng ngàn lao động các huyện miền núi và góp phần xoá đói giảm nghèo. Theo Sở Công Thương tại hội thảo về phát triển công nghiệp chế biến và trồng rừng gỗ lớn, giai đoạn 2020 - 2024, kim ngạch xuất khẩu lâm sản toàn tỉnh đạt 254 triệu USD/năm, trong đó năm 2024 cao nhất đạt 304 triệu USD và lâm sản là nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của tỉnh. Hiện nay, mỗi năm tỉnh trồng mới trên 20 nghìn ha, sản lượng khai thác năm 2024 đạt 1,75 triệu m³ và có khả năng mở rộng thêm.

Giâm giống keo và tràm nguyên liệu ở Lâm trường Quế Phong

Lãnh đạo Sở Công Thương đánh giá, nước ta ngày càng hội nhập sâu và tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, trong đó thị trường xuất khẩu gỗ mới nhiều tiềm năng như Ấn Độ, Mỹ... Vì thế, Nghệ An tự tin đặt mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất lâm nghiệp bình quân từ 6,5 - 7% mỗi năm và kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản ngoài gỗ đạt 500 triệu USD/năm. Để đạt mục tiêu trên, tỉnh cần nâng cấp để 70% cơ sở chế biến, bảo quản gỗ đạt trình độ và năng lực công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường; trên 50% gỗ, sản phẩm gỗ xuất khẩu sử dụng nguyên liệu hợp pháp, có chứng chỉ quản lý rừng bền vững.
Bên cạnh cơ hội và kết quả nổi bật trên, phát triển kinh tế rừng ở miền Tây Nghệ An cũng đối mặt với khó khăn, trong đó khó khăn nhất là chứng chỉ vườn rừng FSC. Theo quy định của các nước, để xuất khẩu sản phẩm gỗ và lâm sản ngoài gỗ thì nguyên liệu chế biến phải hợp pháp và có chứng chỉ FSC. Mặc dù diện tích rừng Nghệ An lên tới gần 200 nghìn ha nhưng đến thời điểm này mới cấp chứng chỉ FSC cho 32 nghìn ha, đạt trên 16%. Không những thế, do đầu tư trồng rừng thiếu bài bản, các hộ chủ yếu trồng rừng nguyên liệu, giống rẻ nên năng suất không cao, chủ yếu chế biến dăm, băm xẻ nên hiệu quả chưa cao, bình quân chỉ đạt 70-80 triệu đồng/ha/chu kỳ; diện tích rừng trồng gỗ lớn còn ít và chưa tương xứng với tiềm năng.
Ông Lê Văn Toan, một chủ rừng ở xã Châu Bình khi được hỏi đã thẳng thắn: theo Nghị quyết 18/2020/NQ-HĐND tỉnh, tỉnh hỗ trợ 15 triệu đồng/ha nhưng ông cũng như các hộ không tham gia và tự mua giống về trồng. Ông cũng chưa đăng ký trồng rừng gỗ lớn vì chu kỳ khai thác trên 10 năm thì rủi ro lớn. Hơn nữa, để được hỗ trợ giống thì phải đăng ký và mua giống của các đơn vị sản xuất chỉ định; khi trồng phải theo thiết kế và khi khai thác, phải báo cáo để nghiệm thu, thanh quyết toán khá phức tạp…

Trao chứng nhận cho đại diện các thôn/ xóm nhận mô hình tạo sinh kế từ trồng cây bản địa ở xã Thông Thụ

Vì lý do tương tự mà các hộ trồng rừng ở các xã thuộc Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Quỳ Hợp trước đây không mặn mà với chính sách hỗ trợ trồng rừng thay thế, trồng rừng gỗ lớn. Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng chia sẻ, có năm chính sách hỗ trợ trồng rừng theo NQ 18/2020/NQ-HĐND tỉnh chi không hết và phải trả về ngân sách là điều đáng tiếc. Tỉnh đang nghiên cứu để sửa đổi chính sách này.
Theo ông Ngô Sỹ Hải - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, tiềm năng và diện tích rừng trồng Nghệ An lớn nhưng chất lượng chưa cao. Đến thời điểm này, Nghệ An có 34.000 ha rừng gỗ lớn, chiếm gần 20% diện tích rừng trồng toàn tỉnh. Bên cạnh đó, một số các cây trồng được coi là thế mạnh của tỉnh như cao su hay quế diện tích rải rác nên khó để thu hút nhà đầu tư xây dựng dây chuyền chế biến. Đại diện Công ty Hợp lực, chuyên chế biến lâm sản tại xã Châu Bình chia sẻ: Nghệ An là thủ phủ trồng rừng nguyên liệu Bắc Trung Bộ những diện tích khá nhỏ. Đã vậy còn chịu sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp ngoại tỉnh và các doanh nghiệp thu mua để chế biến bán cho Trung Quốc, Malaysia, Indonesia. Bên cạnh đó, theo Tổng Công ty Lâm công nghiệp Sông Hiếu, có một số thời điểm, giá thu mua gỗ và lâm sản ngoài gỗ từ rừng chứng chỉ FSC cũng như giá lâm sản ngoài nên chưa khuyến khích được người trồng rừng.
Thúc đẩy công nghiệp chế biến và trồng rừng gỗ lớn
Hiện nay, Nghệ An có trên 150 cơ sở thu mua chế biến lâm sản công suất trên 10 nghìn m³/năm, trong đó 5 nhà máy có công suất trên 100 nghìn m³/năm, 3 cơ sở có công suất từ 10 ngàn đến dưới 100 nghìn m3/năm. Tuy vậy, phần lớn các chế biến là băm xẻ hoặc sản xuất gỗ dăm; khá ít cơ sở chế biến gỗ ván ghép thanh hoặc chế biến đồ gỗ nội và ngoại thất... Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, năm 2024, sản lượng khai thác lâm sản tỉnh gần 1,8 triệu m³ nhưng các cơ sở trong tỉnh thu mua được 60%, số còn lại là các tư thương ngoại tỉnh vào cạnh tranh thu mua. Vì vậy, nếu các doanh nghiệp đầu tư dây chuyền mà không quan tâm xây dựng rất dễ đối mặt với thiếu hụt nguyên liệu và hoạt động không đủ công suất thiết kế.
Để phát triển kinh tế rừng bền vững, ông Hoàng Trung Sơn - Trưởng phòng Sử dụng và Phát triển rừng (Chi cục Kiểm lâm tỉnh) chia sẻ: trong số các giải pháp thì nên chọn khâu đột phá vẫn là phát triển mạnh công nghiệp chế biến. Khi phát triển công nghiệp chế biến vừa đảm bảo đầu ra cho sản phẩm gỗ, lâm sản ngoài gỗ cho Nghệ An, qua đó khuyến khích người dân trồng; đồng thời thu hút gỗ nguyên liệu từ các tỉnh khác về. Thông qua chế biến, giá lâm sản lên nên lợi thế so sánh của trồng rừng gỗ lớn với rừng nguyên liệu sẽ rõ. Khi đó, kể cả khi không có chính sách hỗ trợ, các chủ rừng cũng tự chuyển đổi trồng gỗ lớn, đầu tư xây dựng hồ sơ chứng chỉ bền vững thay vì trồng rừng nguyên liệu gỗ dăm và chặt bán non như hiện nay.
Bên cạnh đó, để phát triển chế biến bền vững, cần rà soát để quy hoạch lại các vùng nguyên liệu, tăng cường truyền thông về mô hình trồng rừng gỗ lớn. Đơn cử, Tổng Công ty CP lâm công nghiệp Sông Hiếu trồng rừng gỗ lớn đang triển khai chu kỳ 8-10 năm đạt giá trị từ 230 đến 250 triệu/ha trong khi trồng rừng thông thường chỉ khoảng 85 triệu/ha/chu kỳ từ 4-5 năm; chi phí khai thác vận chuyển giảm một nửa.
Ông Nguyễn Văn Sinh- Giám đốc Khu bảo tồn Thiên nhiên Pù Hoạt chia sẻ: Nghệ An có nhiều Khu bảo tồn thiên nhiên, Vườn quốc gia lớn nên có thế mạnh về ươm cây giống. Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ kỹ thuật lâm sinh nên hoàn toàn có thể trở thành cơ sở sản xuất giống cho đơn vị mình và bán ra ngoài. Hiện nay, các Khu bảo tồn chỉ sản xuất, ươm giống theo đơn đặt hàng vì lo ngại sản xuất ra không bán được. Đơn cử, tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt, mỗi năm sản xuất khoảng 7 vạn cây giống các loại, trong đó khoảng 5 vạn cây quế Quỳ theo đặt hàng các xã lân cận nhưng bước sang năm 2025 này, do chuyển sang chính quyền 2 cấp hoạt động chưa ổn định bộ máy nên chưa đặt hàng và Vườn ươm giảm quy mô sản xuất. Tương tự, Lâm trường Đồng Hợp sau khi làm chủ công nghệ ươm và chăm sóc giống keo bằng nuôi cấy mô, ngoài sản xuất cung cấp giống cho các Lâm trường thì thì chỉ số ít bán, hỗ trợ cho các hộ nhận khoán đất Lâm trường trồng rừng.
Ở khía cạnh khác, ông Bùi Văn Hiền- Bí thư Đảng uỷ xã Thông Thụ, nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Quế Phong xuất phát từ thực tiễn địa phương cho rằng: trồng rừng gỗ lớn, nhất là cây bản địa ngoài tác dụng phủ xanh còn giữ ẩm để các loài cây dưới tán phát triển. Nhờ có độ che phủ sâu mà Quế Phong mới giữ được đặc sản chè hoa vàng và một số loài cây dược liệu quý như hiện nay. Các xã vùng sâu và xa không nên trồng keo, tràm nguyên liệu vì chi phí vận chuyển rất lớn.
Để rừng cây gỗ lớn đạt chất lượng, theo lãnh đạo Tổng Công ty Lâm công nghiệp Sông Hiếu chia sẻ kinh nghiệm, ngoài chọn giống tốt, phải có quy hoạch và trồng tập trung và theo đúng thiết kế. Để có cánh rừng gỗ lớn trên 2.000 ha như hiện nay, từ năm 2005, đơn vị đã kiên trì triển khai và đến nay đã thu hoạch lứa đầu; sản lượng và giá trị đạt gấp 3 lần so với trồng rừng nguyên liệu thông thường nên cần nhân rộng./.

Nguyễn Hải – Báo Nghệ An - nguồn TSKN