Thứ tư, 27/08/2025, 20:06

Những lưu ý khi sử dụng chế phẩm sinh học thay thế thuốc, hoá chất trong nuôi trồng thuỷ sản

Thứ tư - 27/08/2025 14:49 10 0

Trong những năm gần đây, xu hướng chuyển đổi từ việc sử dụng thuốc kháng sinh, hóa chất sang áp dụng chế phẩm sinh học trong nuôi trồng thủy sản đang ngày càng được người dân và các doanh nghiệp quan tâm. Việc này không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, để chế phẩm sinh học phát huy hiệu quả tối đa và đảm bảo an toàn, người nuôi cần nắm rõ một số nguyên tắc và lưu ý quan trọng.

Những lưu ý khi sử dụng chế phẩm sinh học thay thế thuốc, hoá chất trong nuôi trồng thuỷ sản

Vì sao cần thay thế hóa chất bằng chế phẩm sinh học?
Trong nuôi trồng thủy sản, việc lạm dụng hóa chất và kháng sinh trong xử lý môi trường, phòng và trị bệnh cho thủy sản đã dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng như: Gây tồn dư trong sản phẩm, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng hay tạo ra các chủng vi khuẩn kháng thuốc, khiến việc điều trị sau này kém hiệu quả. Đồng thời, có thể gây ô nhiễm nguồn nước, mất cân bằng hệ sinh thái ao nuôi, …
Trong khi đó, chế phẩm sinh học (men vi sinh, enzyme, probiotics...) là các chế phẩm chứa vi sinh vật có lợi, giúp cải thiện môi trường ao nuôi, hỗ trợ tiêu hóa cho vật nuôi và phòng bệnh tự nhiên, giảm thiểu tối đa sự phụ thuộc vào thuốc và hóa chất.

Ông Hoàng Xuân Tin, xã Quỳnh Anh – Kiểm tra tôm nuôi sau khi trộn chế phẩm sinh học vào thức ăn cho tôm nuôi

Những lưu ý quan trọng khi sử dụng chế phẩm sinh học:
Cần chọn đúng loại chế phẩm phù hợp mục đích sử dụng. Chế phẩm sinh học được sản xuất với nhiều dòng và chủng loại khác nhau, phục vụ các mục đích như để xử lý đáy ao, giảm khí độc (NH₃, H₂S) thường sử dụng chủng Bacillus, Nitrosomonas, Nitrobacter và để hỗ trợ tiêu hóa cho tôm cá sử dụng Lactobacillus, Bacillus subtilis, Saccharomyces hoặc để tăng cường miễn dịch, phòng bệnh dùng các loại probiotics chuyên biệt, hỗn hợp đa chủng. Việc sử dụng sai mục đích (ví dụ: dùng chế phẩm xử lý đáy để trộn thức ăn) sẽ không những không hiệu quả mà còn gây tốn kém.
Đề cao việc kiểm tra chất lượng và nguồn gốc chế phẩm, chỉ nên mua các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, có tem nhãn tiếng Việt và được cơ quan có thẩm quyền cấp phép lưu hành. Tránh mua hàng trôi nổi, không nhãn mác hoặc hết hạn sử dụng vì có thể chứa vi sinh vật gây hại hoặc mất hoạt tính. Ưu tiên các thương hiệu có uy tín, có hướng dẫn sử dụng đầy đủ.
Ngoài ra, việc bảo quản chế phẩm sinh học phải đúng cách, vì là vi sinh sống nên rất nhạy cảm với nhiệt độ và độ ẩm. Phải bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và tuyệt đối không trộn với thuốc sát khuẩn, kháng sinh hay hóa chất trong cùng một lần sử dụng vì có thể tiêu diệt vi sinh vật có lợi.
Sử dụng phải đúng liều lượng và thời điểm, không nên lạm dụng với suy nghĩ “càng nhiều càng tốt”. Dư thừa chế phẩm sinh học không những gây lãng phí mà còn làm mất cân bằng hệ vi sinh ao nuôi. Nên sử dụng định kỳ, theo chu kỳ nuôi, nhất là sau mưa, thay nước hoặc khi phát hiện môi trường ao có dấu hiệu ô nhiễm.
Khi sử dụng để trộn thức ăn, nên trộn với thức ăn trước khi cho ăn 30 phút để CPSH ngấm đều vào thức ăn. Ngoài ra, có thể kết hợp EM gốc ủ với mật rỉ đường để nhân sinh khối trước khi sử dụng hoặc ủ EM tỏi, EM chuối để tăng hiệu quả hấp thụ thức ăn đối với tôm, cá.

Trộn CPSH vào thức ăn công nghiệp trước khi cho tôm, cá ăn

Không kết hợp tùy tiện các dòng chế phẩm, một số vi sinh vật có tính đối kháng nhau, ví dụ Bacillus và Lactobacillus không nên trộn trực tiếp vì có thể cạnh tranh và ức chế lẫn nhau. Tốt nhất nên sử dụng luân phiên hoặc theo hướng dẫn kỹ thuật của nhà sản xuất.
Ngoài những lưu ý trên, chúng ta cần quan sát và đánh giá hiệu quả sau khi sử dụng chế phẩm bằng cách cần theo dõi màu nước, khí độc, đáy ao và tình trạng ăn của tôm cá để điều chỉnh liều dùng cho phù hợp. Nếu không có sự cải thiện rõ rệt, cần xem lại chất lượng sản phẩm, cách bảo quản hoặc tham khảo chuyên gia kỹ thuật để điều chỉnh kịp thời.

Sử dụng chế phẩm sinh học để xử lý nguồn nước thải ra sau quá trình nuôi sau đó tái sử dụng nguồn nước cấp trở lại ao nuôi.

Chế phẩm sinh học có thể dùng trên mọi đối tượng nuôi trồng thuỷ sản (trừ các đối tượng ăn lọc như ngao, vẹm, ..). Tuy nhiên hiện nay, các đối tượng nuôi ở mật độ cao và giá trị kinh tế lớn thì người dân mới được đầu tư sử dụng CPSH như Tôm thẻ chân trắng, cá lóc, cá rô phi, cá chình, diêu hồng, … do liên quan chi phí sản xuất hay giá thành sản phẩm.
Một số lưu ý cần tránh:
Dùng chế phẩm sinh học trộn chung với thuốc sát khuẩn, điều này khiến vi sinh vật bị tiêu diệt trước khi phát huy tác dụng.
Sử dụng không đều hoặc bỏ quên khi ao chưa xảy ra sự cố. Chế phẩm sinh học nên dùng phòng ngừa, không chỉ dùng khi đã có dịch bệnh hay ô nhiễm.
Chưa kiểm tra lại pH, độ kiềm, oxy khi dùng chế phẩm vì một số chủng vi sinh hoạt động kém khi pH quá thấp hoặc môi trường thiếu oxy.
Việc sử dụng chế phẩm sinh học thay thế dần thuốc hóa học và kháng sinh là xu hướng tất yếu trong phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững. Tuy nhiên, để mang lại hiệu quả thực sự, người nuôi cần hiểu rõ cơ chế hoạt động, cách sử dụng hợp lý và tránh lạm dụng. Sự chủ động học hỏi, ứng dụng khoa học kỹ thuật và đồng hành cùng cán bộ khuyến nông, chuyên gia thủy sản sẽ giúp người dân nâng cao hiệu quả sản xuất, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế gia đình một cách lâu dài.

Phạm Ngọc Hùng – Trung tâm Khuyến nông - nguồn TSKN